Σκεφτείτε ένα καλλιτεχνικό κίνημα που υμνούσε τις μηχανές, την τεχνολογία και εξέφραζε εικασίες για το μέλλον: αυτό που είδε σε εκείνες την αρχή μιας νέας εποχής, όπου η αισθητική της οποίας θα ήταν πολύχρωμη και νέον. Ακούγεται πολύ σαν cyberpunk - έτσι δεν είναι; Και δεν είναι εντελώς ασυνήθιστο να τοποθετηθούν και τα δύο δίπλα-δίπλα, ειδικά όταν αναφερόμαστε στον φουτουρισμό ως αισθητική και θεματική επιρροή. Αλλά είναι αυτή η σχέση βάσιμη; Και αν ναι, με ποιον τρόπο;
Για να προσπαθήσουμε να κατανοήσουμε τη σύνδεση αυτή, ας αρχίσουμε να ταξιδεύουμε στο παρελθόν. Ο εικοστός αιώνας μόλις είχε αρχίσει. Η βιομηχανική επανάσταση ήταν σε πλήρη εξέλιξη, και η τεχνολογία ήταν όλο και πιο σημαντική και παρούσα. Η ίδια η τέχνη ήταν έτοιμη να περάσει από την πρώτη της αυτοκριτική (ή έτσι λέει ο Γερμανός θεωρητικός Peter Bürger), που λειτουργούσε από την Avante-Garde σκέψη. Σε αυτό το πλαίσιο συναντάμε αναμφισβήτητα το πρώτο κίνημα που δίνει σχήμα στην Avante-Garde σκέψη και έφερε μεγάλες ιδέες τόσο για το ίδιο όσο και για το μέλλον: τον Ιταλικό φουτουρισμό.
Το φουτουριστικό μανιφέστο που δημοσιεύτηκε στο Le Figaro το 1909 και το οποίο γράφτηκε από το Φιλίππο Τομάζο Μαρινέττι είχε έντεκα θέματα, το καθένα πιο δυναμικό από το προηγούμενο. Σε αυτά, μεταξύ άλλων, επαίνεσε τον πόλεμο («τη μόνη υγιεινή του κόσμου»), υποτίμησε τις γυναίκες και δήλωσε την αγάπη του για τις μηχανές, τη βία, την ταχύτητα και την επιτομή όλων: τα αυτοκίνητα.
Οι φουτουριστές ήταν σοβαροί όσον την τέχνη τους, αλλά ήταν εξίσου σοβαροί για την πραγματικότητα: η πρωτοπορία πρότεινε ότι η τέχνη δεν πρέπει να απέχει από την πράξη της ζωής, και το φουτουριστικό έκανε πράξη και αυτό. Ήταν αληθινοί στις ιδέες τους για το πώς θα έπρεπε να είναι ο κόσμος - και συγκεκριμένα η Ιταλία - και όχι μόνο προκάλεσαν κάπως την άνοδο του φασισμού στην Ιταλία, καθώς τον υποστήριζαν - κάτι που δεν εξέπληξε κανένα.
Ο φουτουρισμός έστρωσε το δρόμο όχι μόνο για τη λογοτεχνία, τις εικαστικές τέχνες, τη μουσική, αλλά και για τις πρακτικές πτυχές της ζωής. Η τεχνολογία επρόκειτο να επισκιάζει οτιδήποτε άλλο, ακόμα και το άτομο: οι μηχανές ήταν πολύ πιο σημαντικές από τους ανθρώπους. Το μανιφέστο του Μαρινέττι για τη φουτουριστική λογοτεχνία και τα δικά του ποιήματα επικεντρώνονται σε μηχανές και τεχνολογία και όχι σε ανθρώπους και υποστήριξε την κατάργηση του «εγώ» στη λογοτεχνία. Ο Φορτουνάτο Ντεπέρο έγραψε ένα μανιφέστο το 1931 σχετικά με τη διαφήμιση και πώς θα ήταν η τέχνη του μέλλοντος και του φουτουρισμού, για τους αισθητικούς και πρακτικούς σκοπούς του: για τη σύνδεσή του με αυτό που είναι πραγματικά σημαντικό, δηλαδή με τις βιομηχανίες και τις επιχειρήσεις.
Σίγουρα, το μέλλον όπως φαίνεται από τους Φουτουριστές στο πρώτο μισό του εικοστού αιώνα πιθανότατα θα ακούγεται και θα φανεί ρετρό-φουτουριστικό τώρα. Βέβαια, ακριβώς επειδή οι εποχές περνούν ταχύτατα, έχει εξελιχθεί, έχει γίνει αγνώριστος και έχει δώσει σχήμα και μορφή σε ποικίλα κινήματα, όπως είναι και το cyberpunk. Ακόμα, όμως έχει αφήσει το σημάδι του στην ιστορία, και όχι μόνο στην ιστορία της τέχνης. Έχει εμπνεύσει πολλούς άλλους, σε θέματα ιδεολογίας και κυρίως αισθητικής - μπορείτε να το δείτε μόνο από τα Φουτουριστικά έργα που παρουσιάζονται εδώ. Οι επόμενες γενιές και οι ανανεωμένες γνώσεις τους για την τεχνολογία θα πήγαιναν σίγουρα πέρα από αυτό το κίνημα: και φαίνεται πιθανό ότι και το cyberpunk κληρονόμησε κάποιες από αυτές. Για παράδειγμα, η αρχιτεκτονική του Blade Runner επηρεάζεται από έναν φουτουριστή αρχιτέκτονα, τον Αντόνιο Σαντ'Ελία
Αλλά το cyberpunk δεν είναι ούτε αυταρχικό, ούτε προσωπολατρικό, ούτε φασιστικό. Στην πραγματικότητα, είναι ακριβώς το αντίθετο από αυτά. Με ποιο τρόπο είναι παρόμοια;
Παρόλο που το μέλλον έχει αναπτυχθεί με διαφορετικούς τρόπους στις αφηγήσεις (και πραγματικότητα) στο cyberpunk, από ό, τι φανταζόταν ο φουτουριστής, πολλές πτυχές φαίνεται να παρουσιάζονται με τρόπους που ταιριάζουν με τις προτιμήσεις τους. Σκεφτείτε για παράδειγμα το "Burning Chrome". Οι χαρακτήρες παρουσιάζονται ως ένα ενδιαφέρον και βιώσιμο αμάλγαμα ανθρώπου και μηχανής. Η διαφήμιση είναι εκτεταμένη και αποτελεί καθοριστικό μέρος του τρόπου με τον οποίο οι άνθρωποι "επιλέγουν" να ζουν και ζουν σε τεράστιες και μολυσμένες πόλεις γεμάτες με οχήματα, πανύψηλα κτίρια και λαμπερά φώτα νέον. Τι να μην αρέσει; Οι εταιρείες διαδραματίζουν το ρόλο που κάποτε προοριζόταν για το έθνος - και είμαστε έτοιμοι. Αλλά αυτή είναι ακριβώς η πλοκή στην οποία βρισκόμαστε και ριζώνουμε.
Και ενώ ο Φουτουρισμός ονειρεύεται μια σχεδόν ουτοπική κοινωνία όπου η τεχνολογία έχει αναλάβει τα ηνία, το cyberpunk βλέπει την υλοποίηση αυτής της ουτοπίας και δεν φαίνεται καλή. Επικρίνει την ίδια την ιδέα ότι η τεχνολογία είναι η απάντηση στα ανθρώπινα προβλήματα, σε έναν κόσμο όπου αυτά τα αισιόδοξα όνειρα φαίνονται ως η ψευδαίσθηση που ήταν και για τη βλάβη που θα μπορούσαν να κάνουν.
Όλοι γνωρίζουμε πολύ καλά πώς θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί η τεχνολογία για επιβλαβείς σκοπούς: στη μυθοπλασία και στην πραγματική ζωή. Αλλά γνωρίζουμε επίσης ότι η φαντασία θα μπορούσε να έχει και όντως είχε επίδραση στην πραγματική ζωή;
Φυσικά, ζούμε σε διαφορετικές εποχές. Είναι ο εικοστός πρώτος αιώνας και θα θέλαμε πολύ να σκεφτούμε ότι δεν θα είμαστε τόσο ανόητοι όσο να εγκρίνουμε ένα κίνημα που προώθησε τέτοια καταστροφικά ιδανικά. Θα μπορούσαμε να σκεφτούμε ότι ακόμα κι αν υπήρχε ένα τέτοιο κίνημα - και θα μπορούσε να υπάρξει: αφού ούτως ή άλλως υπάρχει κάτι που λέγεται ελευθερία του λόγου -, δεν θα είχε και τόσους πολλούς υποστηρικτές.
Αν κοιτάξουμε την τρέχουσα κατάσταση των πραγμάτων, ακούγεται πολύ πιθανό.
Τα καλά νέα είναι ότι εκατό χρόνια μετά, αν το cyberpunk δεν είναι ζωντανό και δυνατό, θα έχει τουλάχιστον μια θετική επίδραση στις μελλοντικές γενιές των καλλιτεχνών και των ανθρώπων όπως άλλωστε και ο φουτουρισμός. Και αυτό είναι μόνο ένας λόγος για να κρατηθούν και τα δύο ζωντανά. Είτε ουτοπικός είτε δυστοπικός, ο κόσμος θα είναι αυτός που είναι και εμείς θα πρέπει να προσαρμοστούμε στις εξελίξεις και να δούμε αν και πως θα μπορέσουμε να τις κατευθύνουμε προς το καλύτερο δυνατό. Ούτως ή άλλως, αυτή ήταν, είναι και θα είναι η Κοσμοθεωρία μας, όσα χρόνια κι αν περάσουν.
Πηγή: www.neondystopia.com
Για να προσπαθήσουμε να κατανοήσουμε τη σύνδεση αυτή, ας αρχίσουμε να ταξιδεύουμε στο παρελθόν. Ο εικοστός αιώνας μόλις είχε αρχίσει. Η βιομηχανική επανάσταση ήταν σε πλήρη εξέλιξη, και η τεχνολογία ήταν όλο και πιο σημαντική και παρούσα. Η ίδια η τέχνη ήταν έτοιμη να περάσει από την πρώτη της αυτοκριτική (ή έτσι λέει ο Γερμανός θεωρητικός Peter Bürger), που λειτουργούσε από την Avante-Garde σκέψη. Σε αυτό το πλαίσιο συναντάμε αναμφισβήτητα το πρώτο κίνημα που δίνει σχήμα στην Avante-Garde σκέψη και έφερε μεγάλες ιδέες τόσο για το ίδιο όσο και για το μέλλον: τον Ιταλικό φουτουρισμό.
Το φουτουριστικό μανιφέστο που δημοσιεύτηκε στο Le Figaro το 1909 και το οποίο γράφτηκε από το Φιλίππο Τομάζο Μαρινέττι είχε έντεκα θέματα, το καθένα πιο δυναμικό από το προηγούμενο. Σε αυτά, μεταξύ άλλων, επαίνεσε τον πόλεμο («τη μόνη υγιεινή του κόσμου»), υποτίμησε τις γυναίκες και δήλωσε την αγάπη του για τις μηχανές, τη βία, την ταχύτητα και την επιτομή όλων: τα αυτοκίνητα.
Σίγουρα, το μέλλον όπως φαίνεται από τους Φουτουριστές στο πρώτο μισό του εικοστού αιώνα πιθανότατα θα ακούγεται και θα φανεί ρετρό-φουτουριστικό τώρα. Βέβαια, ακριβώς επειδή οι εποχές περνούν ταχύτατα, έχει εξελιχθεί, έχει γίνει αγνώριστος και έχει δώσει σχήμα και μορφή σε ποικίλα κινήματα, όπως είναι και το cyberpunk. Ακόμα, όμως έχει αφήσει το σημάδι του στην ιστορία, και όχι μόνο στην ιστορία της τέχνης. Έχει εμπνεύσει πολλούς άλλους, σε θέματα ιδεολογίας και κυρίως αισθητικής - μπορείτε να το δείτε μόνο από τα Φουτουριστικά έργα που παρουσιάζονται εδώ. Οι επόμενες γενιές και οι ανανεωμένες γνώσεις τους για την τεχνολογία θα πήγαιναν σίγουρα πέρα από αυτό το κίνημα: και φαίνεται πιθανό ότι και το cyberpunk κληρονόμησε κάποιες από αυτές. Για παράδειγμα, η αρχιτεκτονική του Blade Runner επηρεάζεται από έναν φουτουριστή αρχιτέκτονα, τον Αντόνιο Σαντ'Ελία
Αλλά το cyberpunk δεν είναι ούτε αυταρχικό, ούτε προσωπολατρικό, ούτε φασιστικό. Στην πραγματικότητα, είναι ακριβώς το αντίθετο από αυτά. Με ποιο τρόπο είναι παρόμοια;
Παρόλο που το μέλλον έχει αναπτυχθεί με διαφορετικούς τρόπους στις αφηγήσεις (και πραγματικότητα) στο cyberpunk, από ό, τι φανταζόταν ο φουτουριστής, πολλές πτυχές φαίνεται να παρουσιάζονται με τρόπους που ταιριάζουν με τις προτιμήσεις τους. Σκεφτείτε για παράδειγμα το "Burning Chrome". Οι χαρακτήρες παρουσιάζονται ως ένα ενδιαφέρον και βιώσιμο αμάλγαμα ανθρώπου και μηχανής. Η διαφήμιση είναι εκτεταμένη και αποτελεί καθοριστικό μέρος του τρόπου με τον οποίο οι άνθρωποι "επιλέγουν" να ζουν και ζουν σε τεράστιες και μολυσμένες πόλεις γεμάτες με οχήματα, πανύψηλα κτίρια και λαμπερά φώτα νέον. Τι να μην αρέσει; Οι εταιρείες διαδραματίζουν το ρόλο που κάποτε προοριζόταν για το έθνος - και είμαστε έτοιμοι. Αλλά αυτή είναι ακριβώς η πλοκή στην οποία βρισκόμαστε και ριζώνουμε.
Και ενώ ο Φουτουρισμός ονειρεύεται μια σχεδόν ουτοπική κοινωνία όπου η τεχνολογία έχει αναλάβει τα ηνία, το cyberpunk βλέπει την υλοποίηση αυτής της ουτοπίας και δεν φαίνεται καλή. Επικρίνει την ίδια την ιδέα ότι η τεχνολογία είναι η απάντηση στα ανθρώπινα προβλήματα, σε έναν κόσμο όπου αυτά τα αισιόδοξα όνειρα φαίνονται ως η ψευδαίσθηση που ήταν και για τη βλάβη που θα μπορούσαν να κάνουν.
Όλοι γνωρίζουμε πολύ καλά πώς θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί η τεχνολογία για επιβλαβείς σκοπούς: στη μυθοπλασία και στην πραγματική ζωή. Αλλά γνωρίζουμε επίσης ότι η φαντασία θα μπορούσε να έχει και όντως είχε επίδραση στην πραγματική ζωή;
Φυσικά, ζούμε σε διαφορετικές εποχές. Είναι ο εικοστός πρώτος αιώνας και θα θέλαμε πολύ να σκεφτούμε ότι δεν θα είμαστε τόσο ανόητοι όσο να εγκρίνουμε ένα κίνημα που προώθησε τέτοια καταστροφικά ιδανικά. Θα μπορούσαμε να σκεφτούμε ότι ακόμα κι αν υπήρχε ένα τέτοιο κίνημα - και θα μπορούσε να υπάρξει: αφού ούτως ή άλλως υπάρχει κάτι που λέγεται ελευθερία του λόγου -, δεν θα είχε και τόσους πολλούς υποστηρικτές.Αν κοιτάξουμε την τρέχουσα κατάσταση των πραγμάτων, ακούγεται πολύ πιθανό.
Τα καλά νέα είναι ότι εκατό χρόνια μετά, αν το cyberpunk δεν είναι ζωντανό και δυνατό, θα έχει τουλάχιστον μια θετική επίδραση στις μελλοντικές γενιές των καλλιτεχνών και των ανθρώπων όπως άλλωστε και ο φουτουρισμός. Και αυτό είναι μόνο ένας λόγος για να κρατηθούν και τα δύο ζωντανά. Είτε ουτοπικός είτε δυστοπικός, ο κόσμος θα είναι αυτός που είναι και εμείς θα πρέπει να προσαρμοστούμε στις εξελίξεις και να δούμε αν και πως θα μπορέσουμε να τις κατευθύνουμε προς το καλύτερο δυνατό. Ούτως ή άλλως, αυτή ήταν, είναι και θα είναι η Κοσμοθεωρία μας, όσα χρόνια κι αν περάσουν.
Πηγή: www.neondystopia.com
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου