Cyberpunk: Η Φουτουριστική Δυστοπία

Μία από τις προσφορές του Φουτουρισμού όσον αφορά τη λογοτεχνία, την τέχνη και τη μουσική, ήταν η κουλτούρα της Cyberpunk. Πρόκειται για μια κουλτούρα όπου έκανε την εμφάνισή της στις ΗΠΑ και στο Δυτικό κόσμο κατά τις δεκαετίες του '60 και '70 και έφτασε στην ΕΣΣΔ κατά τα μέσα του '80.

Συγκεκριμένα, η Cyberpunk είναι ένα υποείδος της επιστημονικής φαντασίας  η οποία τείνει να επικεντρώνεται στον «συνδυασμό χαμηλού κοιν. επιπέδου ζωής και υψηλής τεχνολογίας» με προηγμένα τεχνολογικά και επιστημονικά επιτεύγματα, όπως η τεχνητή νοημοσύνη και τα μέσα επικοινωνιών, όπου οι συγκρούσεις φτάνουν σε βαθμό διάσπασης ή ριζικής αλλαγής στην κοινωνική ιεραρχία. Ο συγγραφέας Λώρενς Πέρσον είχε δώσει μία ακριβή περιγραφή στους χαρακτήρες των Cyberpunk θεμάτων "ήταν περιθωριοποιημένοι, αλλοτριωμένοι μοναχοί, που ζούσαν στο παραπέτασμα της κοινωνίας σε γενικά δυστοπικές εκδόσεις του μέλλοντος, όπου η καθημερινή ζωή επηρεάστηκε από ταχείες τεχνολογικές αλλαγές, μια πανταχού παρούσα βάση πληροφορικής και επιθετική τροποποίηση του ανθρώπινου σώματος". Τα Cyberpunk σενάρια συχνά επικεντρώνονται σε συγκρούσεις ανάμεσα σε όντα τεχνητής νοημοσύνης, χάκερς και μεγάλες εταιρίες και τείνουν να τοποθετηθούν σε μια σχετικά κοντινή μελλοντικά Γη και όχι σε μακρινές μελλοντικές τοποθεσίες ή γαλαξιακές όψεις όπου συναντώνται σε μυθιστορήματα όπως το "Foundation" του Isaac Asimov ή το "Dune" του Frank Herbert . Οι υποθέσεις αφορούν συνήθως μετα-βιομηχανικές δυστοπίες αλλά τείνουν να χαρακτηρίζονται από εξαιρετική πολιτισμική ζύμωση και τη χρήση της τεχνολογίας με τρόπους που δεν έχουν προβλεφθεί ποτέ από τους αρχικούς εφευρέτες της ("ο δρόμος βρίσκει τις δικές του χρήσεις για τα πράγματα"). Μεγάλο μέρος της ατμόσφαιρας αντηχεί το φιλμ νουάρ, και τα γραπτά έργα στο είδος συχνά χρησιμοποιούν τεχνικές από αστυνομικά μυθιστορήματα.

Όσον αφορά το στυλ και το ήθος της ταινίας, μπορούμε να λάβουμε ως πολύ καλό παράδειγμα το Blade Runner, το Robocop ή το 12 Monkeys. Βιντεοπαιχνίδια (ιδίως τα 16bit στα gameboy), επιτραπέζια, όπως και παιχνίδια ρόλων όπως το shadowrun είναι αρκετά επηρεασμένα από τη cyberpunk κουλτούρα. Στα μέσα του '90 κιόλας, επηρέασε εώς ένα βαθμό τη μόδα και τη μουσική. Ακόμη, manga και anime όπως: Neon Genesis Evangelion, Ghost in the Shell, Akira, Ergo Proxy, Psycho Pass, Blame! και Serial Experiments Lain, έχουν αρκετά μεγάλες επιρροές από τη cyberpunk.

Τα στοιχεία που χρησιμοποιούνται από αστυνομικά μυθιστορήματα, φιλμ νουάρ και μεταμοντέρνα πεζογραφία, είναι για να περιγράψουν μία μηδενιστική και underground ηλεκτρονική κοινωνία. Σε πολλά μυθιστορήματα κιόλας, αρκετή εκ της δράσεως λαμβάνει χώρα στο διαδίκτυο, στον κυβερνοχώρο, θολώνοντας τη γραμμή μεταξύ πραγματικότητας και εικονικής πραγματικότητας. Η οικονομική και τεχνολογική κατάσταση της Ιαπωνίας αποτελεί τακτικό θέμα στη βιβλιογραφία της Cyberpunk της δεκαετίας του '80. Από την επιρροή της Ιαπωνίας στο είδος, ο Γουίλιαμ Γκίμπσον δήλωσε: «Η σύγχρονη Ιαπωνία απλά ήταν cyberpunk». Το Cyberpunk είναι συχνά τοποθετημένο σε αστικά, τεχνητά τοπία και τα "αποτραβηγμένα φώτα των πόλεων" χρησιμοποιήθηκαν από τον Gibson ως μία από τις πρώτες μεταφορές του είδους για τον κυβερνοχώρο και την εικονική πραγματικότητα. Τα αστικά τοπία του Χονγκ Κονγκ και της Σαγκάης είχαν σημαντικές επιρροές στο αστικό υπόβαθρο, την ατμόσφαιρα και τις ρυθμίσεις σε πολλά έργα του κυβερνοχώρου όπως το Blade Runner και το Shadowrun.

Η Cyberpunk ίσως αναφέρεται στους φιλήσυχους αναγνώστες και να τους καλεί σε μία επανάσταση εναντίον του συστήματος. Άλλωστε, σύμφωνα με τα λόγια του συγγραφέα David Brin "... μια πιο προσεκτική ματιά [στους cyberpunk συγγραφείς] αποκαλύπτει ότι σχεδόν πάντα απεικονίζουν τις μελλοντικές κοινωνίες στις οποίες οι κυβερνήσεις έγιναν τρελές και αξιολύπητες. Οι δημοφιλείς ιστορίες επιστημονικής φαντασίας από τους Gibson, Williams, Cadigan και άλλους παρουσιάζουν μία συσσώρευση εξουσίας, ανάλογη με αυτή στο 1984 του Orwell, τον επόμενο αιώνα, αλλά σχεδόν πάντα συγκρατείται στα μυστικά χέρια μιας πλούσιας ή εταιρικής ελίτ."

Ένα πολύ καλό παράδειγμα Cyberpunk τέχνης, - η οποία συγκαταλλέγεται στη νεο-φουτουριστική - είναι το Κέντρο της Sony στην πλατεία Ποτσνταμερ του Βερολίνου. Δυστυχώς, η αρχιτεκτονική της cyberpunk δεν επηρέασε αρκετούς αρχιτέκτονες ώστε να έχει περισσότερο απήχηση. Αντιθέτως, δεν είναι λίγα τα cyberpunk θέματα στη μούσικη. Psydoll, Front Line Assembly και Clock DVA, είναι λίγα μόνο από τα συγκροτήματα που έχουν επηρεαστεί από τη νεο-φουτουριστική cyberpunk. Είδη μουσικής που προήλθαν από αυτήν πάλι, θεωρούνται τα vaporwave και synthwave, τα θέματα του πρώτου εμπεριέχουν μία έντονη κριτική στον καπιταλισμό. Μιλώντας για τη μόδα, συνδυάστηκε με τα gothic και psychedelic στυλ, δημιουργώντας τα cybergoth και cyberdelic αντίστοιχα. Οι τελευταίοι, αν και εμφανίστηκαν να έχουν αρκετά κοινά με τους χίππηδες, δεν απέρριψαν την τεχνολογία, αντιθέτως ασχολήθηκαν με χάκινγκ και βάπτισαν τον υπολογιστή ως "το LSD του '90".

ΟΙ ΕΠΙΡΡΟΕΣ ΣΕ ΕΠΟΜΕΝΕΣ ΚΟΥΛΤΟΥΡΕΣ

Η αποδοχή τοης cyberpunk από τον κόσμο του '80 ήταν τεράστια, εξού και οι κουλτούρες που επηρεάστηκαν από αυτήν. Τα νεο-φουτουριστικά είδη που προήλθαν από τη cyberpunk ήταν αρκετά. Τα σημαντικότερα χωρίζονται σε τέσσερις κατηγορίες, τα φουτουριστικά, τα ρετροφουτουριστικά, τα φαντασίας και μία μίξη των προαναφερθέντων ειδών. Δε θα αναλύσω σε μεγάλο βαθμό το καθένα από αυτά, αλλά θα πω μερικά βασικά πράγματα.

ΦΟΥΤΟΥΡΙΣΤΙΚΑ:

1.Biopunk: Τα θέματα που αφορούν την biopunk κουλτούρα, δεν έχουν να κάνουν με υπερανεπτυγμένη πληροφορική επιστήμη, αλλά με βιοτεχνολογία. (βλέπε "The Island of Dr. Moreau από H.G. Wells)

2. Nanopunk: Παρόμοιο με την biopunk, με τη διαφορά ότι σ' αυτή την περίπτωση έχουμε νανοτεχνολογία. (βλ. Generator Rex και Transendence)

3. Postcyberpunk: Στη συγκεκριμένη κουλτούρα δε συναντάμαι απαραίτητα δυστοπία, τουναντίον οι πρωταγωνιστές έχουν συνήθως δουλειά και είναι μέλη της κοινωνίας, αλλά πάλι στη ζωή τους εξακολουθεί να παίζει τεράστιο ρόλο η τεχνολογία και οι κτιριακές υποδομές (βλέπε Ghost in the Shell: Stand Alone Complex)

ΡΕΤΡΟΦΟΥΤΟΥΡΙΣΤΙΚΑ:

1. Steampunk: Αρκετά ενδιαφέρον θέμα που εξελίσσεται σε μία εναλλακτική έκδοση της Βικτωριανής εποχής, με μοντέρνα τεχνολογία και αισθητική της εποχής. Αξιοσημείωτο το φιλμ νουάρ που επηρεάζει την ατμόσφαιρα των ταινιών/anime (βλ. The Difference Engine του 1990)

2. Dieselpunk: Η ασιθητική αυτής της κουλτούρας βασίζεται σ' αυτήν του μεσοπολέμου μέχρι και το 1945. Χαρακτηρίζεται από ρετροφουτουριστική τεχνολογία και μεταμοντέρνα ευαισθησία. Χαρακτηριστικές ταινίες είναι το Iron Sky και το Rocketeer

ΦΑΝΤΑΣΤΙΚΑ: 

1. Elfpunk: Στη συγκεκριμένη κουλτούρα τα ξωτικά και οι νεράιδες των λαϊκών μύθων δε ζουν στην ύπαιθρο αλλά σε σύγχρονα αστικά κέντρα. Χαρακτηριστικό Elfpunk μυθιστόρημα είναι το War of the Oaks της Emma Bull.

2. Mythpunk: Όπως και στο elfpunk, μύθοι και λαϊκά παραμύθια αυτή τη φορά, μεταφέρονται στη σύγχρονη εποχή και εμπλουτίζονται με στοιχεία της μεταμοντέρνας φιλολογίας. Οφείλω να πω πως είναι το πιο πολιτικά ορθό είδος της cyberpunk, καθώς τοποθετούνται έγχρωμοι χαρακτήρες, άτομα διαφορετικών σεξουαλικών προτιμήσεων και φεμινιστικές όψεις του παραμυθιού.

ΑΝΑΜΙΓΜΕΝΑ ΕΙΔΗ:

1. Stonepunk: Αναφέρεται καθαρά στην Εποχή του Λίθου, όπου οι χαρακτήρες έχουν ήδη την τεχνολογία της Νεολιθικής επαναστατικής Περιόδου, κατασκευάζοντας εργαλεία ανάλογα της εποχής, αλλά να χαρακτηρίζονται από αναχρονιστική πολυπλοκότητα και λειτουργία. (βλ. 10.000 BC)

2. Clockpunk: Εδώ συναντάμαι επιστήμη και τεχνολογία της Αναγεννησιακής εποχής, βασισμένη σε προ-σύγχρονους σχεδιασμούς. Χαρακτηριστικό βιβλίο του είδους είναι το Mainspring του Jay Lake και ταινίες όπως Thief: The Dark project

3. Nowpunk: Ένας όρος ο οποίος εφευρέθη από τον Bruce Sterling, όπου αναφέρεται στη σύγχρονη εποχή (από τη μετα-ψυχροπολεμική περίοδο εώς σήμερα) και χρησιμοποιήθηκε για να περιγράψει το βιβλίο του, The Zenith Angle

4. Decopunk: Είναι ένα πρόσφατο υποείδος της Dieselpunk και επικεντρώνεται γύρω από το στυλ της art deco και Streamline moderne. Η περίοδος στην οποία αναφέρεται είναι από τη δεκαετία του '20 μέχρι και το '50. Πιθανότατα το πιο γνωστό παράδειγμα decopunk είναι το Batman: the animated series

5. Atompunk: Χαρακτηρίζεται από θέματα περιόδου 1945 - 65, την εποχή πως ονομάστηκε ως Ατομική, επηρεασμένο από τη Σοβιετική Ένωση, το νεωτερισμό, την εποχή των τζετ, αλλά και τις πρώτες απόπειρες ταξιδιών στο Διάστημα. Η αισθητική χαρακτηρίζεται από την αμερικανική Populuxe δίνοντας μία ρετροφουτουριστική γεύση στο είδος (βλ. Steampunk opera, manga)

6. Cyberprep: Ένα είδος πολύ κοντινό στο postcyberpunk. Ακριβώς όμως επειδή χάνει τον όρο "punk" αναφέρεται σε μία φουτουριστική ουτοπία και όχι δυστοπία. Χαρακτηριστικό βιβλίο είναι το Uglies του Scott Westerfield