Ο Φουτουρισμός στη Σοβιετική Ένωση

Όπως έχει αναφερθεί σε προηγούμενα άρθρα, ο Φουτουρισμός είναι ένα κίνημα το οποίο δε θα μπορούσε να παραμείνει μόνο εντός των Ιταλικών συνόρων. Από το 1909, όπου ο Φιλίππο Τομάζο Μαρινέττι εξέδωσε το Φουτουριστικό Μανιφέστο, πολλαπλοί συγγραφείς, ζωγράφοι, ποιητές, γλύπτες και σκηνοθέτες επηρεάστηκαν από αυτό, τόσο στην Ιταλία όσο και στην υπόλοιπη Ευρώπη και τον κόσμο. 

Από τις φουτουριστικά επηρεασμένες χώρες δε θα μπορούσε να λείπει και η Ρωσία. Ο Φουτουρισμός, έκανε την εμφάνισή του στη χώρα για πρώτη φορά το 1912, όταν μία γνωστή λογοτεχνική λέσχη στη Μόσχα, η Γκιλέια (Гилея) (όπου είχε ιδρυθεί από τον Νταβίντ Μπάρλιουκ και τα αδέρφια του το 1910), εξέδωσε ένα Μανιφέστο με τίτλο Ένα Χαστούκι στο πρόσωπο της Δημοσίας Αισθητικής (Пощёчина общественному вкусу). Αν και η Γκιλέια είχε την ισχυρότερη επιρροή στο Ρωσικό Φουτουρισμό, αυτό δεν απέτρεψε άλλους καλλιτέχνες όπου δεν ήταν μέλη της, ν' ασχοληθούν σε ατομικό επίπεδο, όπως ο Μιχαήλ Λαριόνοβ, η Ναταλία Γοντσαρόβα, ο Καζίμιρ Μαλέβιτς και η Όλγα Ροζανόβα. 

Όπως και οι Ιταλοί ομόλογοί τους, οι Ρώσοι Φουτουριστές γοητεύτηκαν από τη δύναμη, την ταχύτητα και την ανησυχία των σύγχρονων μηχανών και της αστικής ζωής. Επιδίωξαν σκόπιμα να προκαλέσουν διαμάχες και να αποκτήσουν δημοσιότητα αποκηρύσσοντας τη στατική τέχνη του παρελθόντος. Οι συμπατριώτες τους, Πούσκιν και Ντοστογιέφσκι, σύμφωνα με αυτούς, "δεν είχαν θέση στο ατμόπλοιο της νεωτερικότητας". 

ΖΩΓΡΑΦΙΚΗ ΚΑΙ ΓΛΥΠΤΙΚΗ

Ο Κυβό-Φουτουτισμός ήταν η κύρια σχολή ζωγραφικής και γλυπτικής με την οποία ασχολήθηκαν οι Ρώσοι φουτουριστές.

Όταν ο Αρίσταρχος Λεντούλοβ επέστρεψε από το Παρίσι το 1913 και παρουσίασε τα έργα του στη Μόσχα, οι Φουτουριστές Ρώσοι ζωγράφοι υιοθέτησαν τις μορφές του κυβισμού και τις συνέδεσαν με την εκπροσώπηση του κινήματος των Ιταλών Φουτουριστών. Ο Καζίμιρ Μαλέβιτς ανέπτυξε το στυλ, το οποίο μπορεί να φανεί στο "Ο Μαχαιροτροχιστής"  (υπογεγραμμένο 1912, ζωγραφισμένο το 1913), αν και αργότερα εγκατέλειψε το κίνημα για τον Υπερεγματισμό.

Άλλοι φουτουριστές ζωγράφοι είναι οι: Ναταλία Γκοντσαρόβα, Αλεξάντρα Έξτερ, Ιβάν Κλιουν, Μιχαήλ Λαριόνοφ, Αλεξάντερ Αρχιπένκο, Βλαντιμίρ Μπαραννόφ, Βλαντιμίρ Μπούρλιουκ, Λυούμποφ Ποπόβα, Όλγα Ροζανόβα, Σόνια Τερκ και φουτουριστές γλύπτες οι: Γιόζεφ Χάικοβ, Μπόρις Κορόλεβ και Βέρα Μουχίνα.

ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΣ

Ο Ρωσικός φουτουριστικός κινηματογράφος επηρεάστηκε βαθιά από τις ταινίες του Ιταλικού φουτουρισμού (1916-1919), οι περισσότερες από τις οποίες έχουν χαθεί σήμερα. Μερικοί από τους σκηνοθέτες που προσδιορίστηκαν ως μέλη του κινήματος είναι ο Λεβ Κουλέσοφ, ο Ντζίγκα Βέρτοφ, ο Σεργκέι Αϊζενστάιν, ο Βσεβολόντ Πουντόβκιν και ο Αλεξάντρ Νταβζένκο.

ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ ΚΑΙ ΤΥΠΟΓΡΑΦΙΑ

Σε αντίθεση με τον κύκλο του Μαρινέττι, ο ρωσικός φουτουρισμός ήταν πρωτίστως λογοτεχνική παρά πλαστική φιλοσοφία. Παρόλο που πολλοί ποιητές (Μαιακόφσκι, Μπούρλιουκ) πειραματίστηκαν με τη ζωγραφική, τα ενδιαφέροντά τους ήταν κυρίως λογοτεχνικά. Ωστόσο, τέτοιου είδους καθιερωμένοι καλλιτέχνες όπως ο Μιχαήλ Λαριόνωφ, η Ναταλία Γκοντσαρόβα και ο Καζίμιρ Μαλέβιτς βρήκαν έμπνευση στην αναζωογονητική απεικόνιση των Φουτουριστικών ποιημάτων και πειραματίστηκαν με την εκδοχή τους. Οι ποιητές και οι ζωγράφοι συνεργάστηκαν σε τέτοιες πρωτοποριακές παραγωγές όπως η φουτουριστική όπερα Νίκη Επί Του Ήλιου, με τη μουσική του Μιχαήλ Ματιούσιν, τα κείμενα του Κρουτσένιχ και τις σκηνές που συνεισέφερε ο Μαλέβιτς.

Τα μέλη της Γκιλέια επεξεργάστηκαν το δόγμα του Κυβό-Φουτουρισμού και του έδωσαν το όνομα μπουντετλιάν (από τη ρωσική λέξη μπουντέτ που σημαίνει, 'θα είναι'). Βρήκαν σημασία στη μορφή των γραμμάτων, στη διάταξη του κειμένου γύρω από τη σελίδα, στις λεπτομέρειες της τυπογραφίας. Θεώρησαν ότι δεν υπάρχει ουσιαστική διαφορά μεταξύ των λέξεων και των υλικών πραγμάτων, οπότε ο ποιητής πρέπει να χρησιμοποιεί τις λέξεις στα ποιήματά του όπως ο καλλιτέχνης οργανώνει τα χρώματα και τις γραμμές στον καμβά του. Η γραμματική, η σύνταξη και η λογική συχνά απορρίφθηκαν. Πολλοί νεολογισμοί και λεκτικές λέξεις εισήχθησαν και η ονοματοποιία κηρύχθηκε ως μια καθολική υφή του στίχου. Ο Χλεμπνίκοβ, ειδικότερα, ανέπτυξε "ένα ασυνεπές και αναρχικό μείγμα λέξεων απογυμνωμένες από το νόημά τους όπου χρησιμοποιούνται μόνο για τον ήχο τους", γνωστό ως ζάουμ (zaum).

ΠΟΛΙΤΙΚΗ

Με όλη αυτή την έμφαση στον πειραματισμό, ορισμένοι Φουτουριστές δεν ήταν διαφορετικοί και στην πολιτική. Ειδικότερα, τα ποιήματα του Μαϊακόφσκι, με την λυρική αισθητικότητά τους, απευθύνονταν σε ευρύ φάσμα αναγνωστών. Αντιτάθηκε στη "δίχως νόημα σφαγή" του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου και χαρακτήρισε την ρωσική επανάσταση ως το τέλος αυτού του παραδοσιακού τρόπου ζωής, τον οποίο αυτός και οι άλλοι φουτουριστές γελοιοποιούσαν με τόσο ζήλο.

Ο πολεμικός ανταποκριτής Άρθουρ Ράνσομ και άλλοι πέντε ξένοι ταξίδεψαν για να δουν δύο τρένα προπαγάνδας μπολσεβίκων το 1919 από τον διοργανωτή τους, Μπούροβ. Τους έδειξε για πρώτη φορά τον «Λένιν», που είχε ζωγραφιστεί πριν από ενάμισι χρόνο, όταν, όπως δείχνουν τα ξεθωριασμένα σανιδώματα στους δρόμους της Μόσχας, η επαναστατική τέχνη κυριαρχείται από το φουτουριστικό κίνημα. Κάθε βαγόνι είναι διακοσμημένο με τις πιο εντυπωσιακές αλλά όχι πολύ κατανοητές εικόνες με τα φωτεινότερα χρώματα και το προλεταριάτο κλήθηκε να απολαύσει αυτό που το προ-επαναστατικό καλλιτεχνικό κοινό ως επί το πλείστον αδυνατεί να καταλάβει. Οι εικόνες του είναι «τέχνη για χάρη της τέχνης» και δεν μπορούσαν να κάνουν τίποτα περισσότερο από το να εκπλήξουν ή και να τρομάξουν, τους αγρότες και τους εργάτες των πόλεων που είχαν την τύχη να τους δουν. Ο "κόκκινος Κοζάκος" είναι εντελώς διαφορετικός. Όπως το έθεσε ο Μπούροβ με βαθιά ικανοποίηση, αρχικά βρισκόμασταν στα χέρια των καλλιτεχνών και τώρα οι καλλιτέχνες βρίσκονται στα χέρια μας (Τα άλλα τρία τρένα ήταν το «Σβέρντλοβ», η «Οκτωβριανή Επανάσταση» και η «Κόκκινη Ανατολή») . Αρχικά το Τμήμα Προλεταριακής Κουλτούρας είχε παραδώσει τον Μπούροβ "δεμένο χειροπόδαρα" σε ορισμένους Φουτουριστές, αλλά τώρα οι καλλιτέχνες είχαν τεθεί υπό τον σωστό έλεγχο.

Ο ΘΑΝΑΤΟΣ ΚΑΙ Η ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑ

Μετά την ανάληψη της εξουσίας από τους μπολσεβίκους, η ομάδα του Μαϊακόφσκι, όπου υποστηρίχθηκε από τον Ανατόλι Λουναχάρσκι, Μπολσεβίκο Κομισάριο Παιδείας, φιλοδοξούσε να κυριαρχήσει στη σοβιετική κουλτούρα. Η επιρροή τους ήταν πρωταρχικής σημασίας κατά τα πρώτα χρόνια μετά την επανάστασ

η, μέχρις ότου το πρόγραμμά τους - ή μάλλον η έλλειψη προγράμματος - υποβλήθηκε σε σοβαρές επικρίσεις από τις αρχές. Όταν ο OBERIU (Σύλλογος Καλλιτεχνών, όπου ιδρύθηκε από τους Ντανίλ Χαρμς και Αλεξάντερ Βεντένσκυ) προσπάθησε να αναβιώσει μερικά από τα φουτουριστικά έργα στα τέλη της δεκαετίας του 1920, το φουτουριστικό κίνημα στη Ρωσία είχε ήδη τελειώσει. Οι πιο μαχητικοί Φουτουριστές ποιητές είτε πέθαναν (Χλεμπνίκοβ, Μαϊακόφσκι) είτε προτιμούσαν να προσαρμόσουν το ιδιαίτερο στυλ τους σε πιο συμβατικές απαιτήσεις και τάσεις (Ασέγιεφ, Παστέρνακ).

Φυσικά, ένα τέτοιο avant-garde κίνημα, δε θα μπορούσε να φύγει δίχως να αφήσει άξιους κληρονόμους. Αν και μετά τη διάλυση της OBERIU το 1931, δεν υπήρξε κάτι αξιόλογο, κυρίως λόγω των αυστηρών Σοβιετικών πολιτικών, μετά το θάνατο του Στάλιν, ένα γέννημα θρέμμα του Φουτουρισμού, η κουλτούρα της Atompunk (Βλ. Cyberpunk: Μια Φουτουριστική Δυστοπία) έκανε την εμφάνιση της και στη Σοβιετική Ένωση και εκτοξεύθηκε με την αποστολή του Γιούρι Γκαγκάριν στο Διάστημα. Στη σημερινή Ρωσία, δεν έχουν μείνει πολλά Φουτουριστικά στοιχεία. Όντας παραδοσιοκρατική χώρα, τα avant - garde στοιχεία την έχουν εγκαταλείψει, με εξαίρεση τη μετα-μοντέρνα τέχνη που έκανε την εμφάνισή της κατά τα μέσα του '80, όταν το Κράτος έγινε ελαφρώς ελαστικότερο με αποτέλεσμα, η κουλτούρα της Δύσης να περάσει εκεί.